Voorgoed verpest

Anna van Praag Een heel bijzonder meisje Genre: Jeugdboek
Uitgever: Lemniscaat

Er is geen ontkomen aan, al doet Anna van Praag nog zo haar best het autobiografische gehalte van deze roman te verkleinen. Zelf schrijft ze: ‘Dit verhaal berust op een werkelijkheid die ik behoorlijk veel geweld heb aangedaan. Het is dan ook alleen maar mijn privé-werkelijkheid – en zelfs dat niet.’ Dan is er die cover van Een heel bijzonder meisje met een tekening van een mevrouw die onmiskenbaar Van Praag zelf is (check de auteursfoto op het flapje) en wordt er in het persbericht melding van gemaakt dat de schrijfster een aantal jaren van haar kindertijd met haar ouders doorbracht in een sekte. Het is een precair onderwerp en de lezer voelt vanaf het begin dat Van Praag (inmiddels 48) nog steeds terughoudendheid voelt om echt open te zijn over deze bepalende periode in haar leven.

Van Praag kiest voor de vorm van een terugblik op de jaren bij de groepering. De sekte heet Casa Nostra en bezit een eigen vakantie-eiland bij Italië waar Alicia met haar ouders in totaal vijf zomers naar toe gaat.  Ze vindt het er geweldig. ‘Al in het vliegtuig terug begint steeds weer het grote verlangen naar het jaar daarop’.  Alicia is in de ban van Sofia, de ogenschijnlijke leidster van de beweging, die met veel charisma overduidelijk de lakens uitdeelt. De belangstelling van Alicia voor Sofia lijkt het midden te houden tussen obsessie, gefascineerdheid en een vorm van verliefdheid. Ze is ook tot over haar oren verliefd op Luca, de zoon van Sofia. De verhaallijnen rond Luca en zijn moeder zitten elkaar wat in de weg. De verliefdheid op de jongen lijkt vooral een kalverliefde, terwijl de obessie voor Sofia intrigerender is en veel weg heeft van een betovering. Het past in de lijn van sektes, waarvan de ‘goeroe’ aanhangers in de ban heeft door hen een gevoel van uitverkorenheid te geven. Sofia kijkt vaak en indringend naar Alicia en geeft haar het gevoel bijzonder te zijn. Dat is pijnlijk omdat haar ouders, vooral haar moeder, daar minder toe in staat zijn. De moeder worstelt met de aanwezigheid in deze groep, waar de vader zich er vol overgave in stort. Hij is ook degene die een Nederlandse afdeling opzet.

Van Praag laat in het midden om wat voor sekte het gaat, het woord sekte valt trouwens geen enkele keer in het boek. Het heeft vooral iets weg van een groot psychogisch cultuurkamp met veel voorstellingen en theatervormen en vormen van expressie. Tijdens de centrale bijeenkomsten gaat het er vaak heftig aan toe en worden deelnemers dwingend geconfronteerd door Sofia. De kinderen zijn er getuige van en dat voelt ongemakkelijk aan, zeker als er seksualiteit aan te pas komt.  Het gaat allemaal vrij ver maar door de ogen van Alicia, die toch vooral een toeschouwer is, klinkt het ook weer niet heel gek.

Van Praag laveert tussen acceptatie en afkeer. maar benoemt dat voor het grootste deel niet. Pas tegen het einde is Alicia ineens uitgesproken, een breuk met de rest van het boek waarin gevoelens worden beschreven maar niet benoemd en zeker niet wordt geoordeeld. Het blijft bij verbazing en verwondering en vooral fascinatie. Daardoor ontstaat er geen louter negatief beeld van de groepering. Het is er eigenlijk wel spannend en vooral zelden saai, zoals dat op school en in het normale leven wel is, waar veel om presteren en ‘erbij horen’ draait. Al stelt ze wel vast dat ze in de groep min of meer gedwongen wordt alles te delen, zodat niks meer van haar zelf is.

Door de ontknoping verandert dat en dan is ook Alicia niet meer te houden en analyseert ze genadeloos. “Ik ben zestien en het hooggepunt van mijn leven is al voorbij is”. Ze voelt zich ‘aangevreten’ en ‘voorgoed verpest’.  Volgens haar laat Sofia een spoor van omgevallen mensen achter, wat dan wel weer een kenmerk van een echte sekteleider is. De finale volgt niet helemaal logisch uit het verhaal, waar de introductie ook al enigszins als een fremdkörper aanvoelt. Een heel bijzonder meisje voelt als een boek dat geschreven moest worden. In die urgentie is het meer dan een ervaringsverhaal over een sekte. Het is een uitermate kwetsbaar en persoonlijk verhaal over opgroeien in verwarring en geconfronteerd worden met zaken waar een kind nog niet aan toe is. Een heel bijzonder meisje gaat over de enorme impact die de keuzes van ouders kunnen hebben.

Anna van Praag scheef een zeer persoonlijk, dapper, ongemakkelijk en een heel bijzonder jeugdboek.