Zusje van Janneke Schotveld en Rifka Mels, in de Slash-reeks van Querido, 15+
Deze bespreking stond op 12 juli 2025 in het Friesch Dagblad
Janneke Schotveld overtuigt met een op een waar verhaal gebaseerde jeugdroman over het reformatorische milieu. Tijdens een fietstocht naar Noorwegen wordt Rifka hard geconfronteerd met het schuldgevoel over de dood van haar zusje.
De Slash-reeks was tussen 2008 en 2017 een begrip in de Nederlandse jeugdliteratuur. Er verschenen vijftien boeken van gerenommeerde schrijvers (o.a. Edward van de Vendel, Gideon Samson en Anna Woltz) die een jeugdroman baseerden op gesprekken met een jongere met een bijzonder verhaal. Over Anoush die uit Afghanistan vlucht, Evert die zich een meisje voelt, Jojo die dakloos is geworden en Pieter die de tsunami in Azië heeft meegemaakt. Vaak aangrijpende boeken waarin auteurs niet zomaar het relaas optekenden, maar er een literaire vorm voor kozen. De Slash- reeks stopte in 2017 plotseling na ‘Lichaam van licht’, over de gameverslaafde Jonas.
Oppassen geblazen
Gelukkig is er nu een doorstart waarin Janneke Schotveld (bekende van o.a. de Superjuffie-serie en De dappere ridster) het spits afbijt. Ze schreef Zusje op basis van wat Rifka Mels haar vertelde. Rifka groeide op in een reformatorisch gezin waar volgens haar altijd een zweem van zonde in huis hing. Alles stond in het teken van de ‘Dag des Oordeels’ waardoor het zaak was dat je tot de uitverkorenen behoorde. “Het was dus altijd oppassen geblazen, want zonde zit in een klein hoekje.”
Student Rifka onderneemt tijdens een tussenjaar een lange fietstocht richting Noorwegen. Op een mannenfiets, in een mannenbroek, de wijde wereld in, zegt ze tegen haar jongere zelf. Haar ouders weten dat ze op meisjes valt en zich niet langer thuis voelt in de kerk. Ze voelt zich bevrijd, na jaren bang te zijn geweest voor de hel en is klaar voor een leven zonder, zoals ze dat zelf zegt, ‘God en zijn opdringerige zoon.’
Een sluippiekeraar
Tijdens de fietstocht blijkt er nog het een ander op de bagagedrager te liggen. Onderweg wordt ze geconfronteerd met het enorme schuldgevoel richting haar zusje Tabitha, die een bipolaire stoornis had en een eind aan haar leven maakte. Schotveld gebruikt een prachtig beeld voor dat schuldgevoel: “Een sluippiekeraar die zich om haar heen wikkelt als een klimop om een boom en haar verstikt.” Rifka mist haar lieve, brutale en impulsieve zusje verschrikkelijk. Ze heeft er niks aan dat mensen haar vertellen dat Tabitha nu veilig is of dat God er een bedoeling mee heeft.
Trefzeker en herkenbaar beschrijft Schotveld het zwaarmoedige reformatorische milieu waarin zonde en geluk niet samen lijken te gaan. Schrijnend is het onbegrip en de onmacht van de zeer gelovige ouders richting hun bipolaire dochter. Ze sturen haar naar een gereformeerde psycholoog, waardoor het er niet beter op wordt. Na de dood van hun dochter klampen ze zich wanhopig aan God vast, wat voor nog meer verwijdering en onbegrip met hun nog levende dochter zorgt. Rifka leert dat ze er mee om moet gaan dat haar ouders haar niet zullen begrijpen.
Steviger fundament
Heel zorgvuldig legt Schotveld het gecompliceerde proces van losmaken vast, zonder een oordeel over een van de betrokkenen te vellen. Haar ouders bedoelen het goed, weet Rifka. Er blijft een band en ze houden van elkaar, maar het is onmogelijk om elkaar nog echt te bereiken.
Zusje is een even liefdevol als pijnlijk verslag van de worsteling van een jongvolwassene die gedwongen op zoek gaat naar mensen die haar accepteren zoals ze is. De ontmoetingen en gesprekken tijdens de lange fietstocht, leveren Rifka nieuwe inzichten op. De dood van haar zusje is niet haar schuld en ook niet die van haar ouders. Ze krijgt een steviger fundament en het bewustzijn dat ze niet meer bang wil zijn voor god en de hel. Tegen het eind zegt ze hardop: “Ik ben Rifka, ik ben lesbisch en ik geloof niet in god”. Waarbij ze blijft glimlachen.
