Querido
Eind jaren zestig schreef Tonke Dragt al een jeugdboek over robots. In ‘Torenhoog en mijlenbreed’ (Leopold, 1969) nemen huisrobots taken van mensen over. Dat boek is overduidelijk sciencefiction, een verre toekomstroman die zich afspeelt in een denkbeeldige stad, die weinig gelijkenissen met onze wereld vertoond.
De laatste jaren verschijnen er vaker kinderboeken waarin robots een rol in ons dagelijks leven spelen. Het zijn gedachtenexperimenten die steeds dichter bij de realiteit komen. We zijn er al een beetje aan gewend dat robots diensten verlenen in bijvoorbeeld de zorg, onderwijs en horeca. Maar wat gebeurt er als iemand in het gezin of in de klas een robot blijkt te zijn? Hoe verhouden robots en mensen zich op sociaal en emotioneel gebied tot elkaar? Kan er spraken van vriendschap, genegenheid of zelfs liefde?
In De nieuwe jongen (Querido, 2021) van David Almond, blijkt een wat merkwaardige klasgenoot een robot te zijn op wie de leerlingen erg gesteld raken. Toen mijn broer een robot werd (Leopold, 2022) van Emiel de Wild gaat over een gezin waarin de plotseling overleden zoon wordt vervangen door een robot omdat de ouders het gemis niet aankunnen. Zijn broertje kan er niet aan wennen. Abdelkader Benali schrijft in het filosofische Mijn broer en ik (Querido, 2019) over een meisje dat ontdekt een meisje dat haar broer een robot is als hij niet mee wil naar het zwembad. Water tast immers zijn mechanische gestel aan.
Dat geldt ook voor de robots in het Hart van staal, het nieuwe kinderboek van tweevoudig Gouden Griffelwinnaar Simon van der Geest, die worden onderworpen aan een test met een waterpistool. Een magneet werkt trouwens ook; als die blijft zitten, is het glashelder dat het niet om een mens van vlees en bloed gaat. Van der Geest vertelt het verhaal van meerdere kinderen die ontdekken dat hun ouders zijn vervangen door robots, ze zijn ´omgebotteld´. Ravi ziet per toeval dat er in de nacht blauw licht uit de oren van zijn ouders komt. Ze liggen aan het stopcontact om opgeladen te worden. Hij ontmoet een paar andere kinderen met metalen ouders en samen proberen ze uit te zoeken wie erachter zit en waar hun echte ouders zijn gebleven.
Het verhaal lijkt zich in de nabije toekomst af te spelen en is, afgezien van wat nieuwe technische ontwikkelingen, niet uitgesproken futuristisch of dystopisch. Al is er wel sprake van een streng regime dat alle muziek op het eiland heeft verboden omdat het voor chaos zou zorgen. Ravi en zijn nieuwen vrienden richten de illegale band ‘De Rebellen’ op en ondermijnen met hun muziek en teksten het robotregime. Muziek is het wapen waarmee ze de robots knettergek kunnen maken, zeker als ze erin slagen andere kinderen bereiken. Het lijkt het begin van een opstand die doet denken aan andere revoluties, zoals de Arabische lente, waarin muziek een belangrijke rol speelde. “Je kunt alles van me stelen / maar mijn stem is vrij / De melodie in mij / die kun je niet claimen”, zingen De Rebellen. Van der Geest schreef ook de songteksten in het boek. De nummers zijn echt uitgevoerd en in het luisterboek en op Spotify te horen.
Van der Geest laat de precieze intenties van de autoritaire leiding in het midden waardoor het onduidelijk blijft waar de kinderen precies tegen strijden. Ze willen vooral weten waar hun ouders van vlees en bloed zijn, die soms irritant waren, maar wel met ze knuffelden. Hun robotouders zijn keurig maar streng en stijfjes en hebben geprogrammeerde gevoelens. De robotvader van Zina, een van de bandleden, is de enige die een emotionele ontwikkeling doormaakt. Hij krijgt last van zijn geweten krijgt als hij zijn dochter moet verraden en dat is een ontroerend en interessant gegeven.
Hart van staal, het eerste deel van een tweeluik, werpt voorzichtig vragen over robotica op, maar is in eerste instantie een filmisch en enerverend avonturenverhaal.
Hart van Staal is als verrijkt audioboek te beluisteren bij Storytel. De liedjes uit het boek zijn te vinden op Spotify, als je zoekt op De Rebellen.
Deze bespreking stond op zaterdag 8 juli 2023 in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden.
Luister naar een uitgebreid gesprek met Simon van der Geest in de 98e aflevering van De Grote Vriendelijke Podcast.
