Leopold
‘Bij wind en storm en lelijk weer, belandt je hoedje op het meer.’ Een van de spreekwoorden waarmee Ted van Lieshout de lezer op het verkeerde been zet, want deze bestaat helemaal niet en is zelfverzonnen. En het is verdorie toch al zo lastig: veel van de spreekwoorden en gezegden uit dit boek zijn allang in onbruik geraakt. ‘Wie zijn pap gestort heeft, kan niet alles weer oprapen’ was bijvoorbeeld wel een veelgebruikte, net als ‘pluimen in de wind waaien’ en ‘gapen tegen de oven’.
Ted van Lieshout maakte een boek over spreekwoorden dat in vorm en uitstraling sterk lijkt op Wat is kunst? Begin een eiland (Leopold, 2020). Hij hangt het dit keer op aan het schilderij ‘De verkeerde wereld’ (1559) van Pieter Bruegel de Oude. Bruegel verwerkte daar heel veel spreekwoorden in. Lastig om te zeggen hoeveel precies, daarom houdt Van Lieshout het op minstens honderd. Aan vrijwel alle mensen, details en dieren op het schilderij zijn spreekwoorden opgehangen en dankzij het monnikenwerk van de auteur worden die ontsloten. We leren de herkomst van bijvoorbeeld de draaikont en de muilpeer en van talloze spreekwoorden die in onbruik zijn geraakt. Zoals ‘zij hangt hem de blauwe huik om’ (iemand bedriegen), waarbij op het schilderij een blauwe kap is te zien.
Van Lieshout maakte ook in het verleden al heel veel boeken over kunst maar heeft met deze boeken een nieuwe vertelvorm ontdekt die heel prettig wegleest. Hij babbelt onbekommerd tegen een vragensteller aan, die hij natuurlijk ook zelf is. Een lekker vlotte autoconversatie waarin hij lekker onbescheiden de antwoorden geeft en kan shinen met zijn verworven kennis. Niet hinderlijk, hij geeft het ruiterlijk toe het soms ook niet te weten.
Het leukst zijn de praktisch toepassingen: een moeder die een spaak in het wiel steekt terwijl ze zelf vindt dat ze haar dochter geen strobreed in de weg legt: ‘een gewaarschuwd mens telt voor twee’. Een grotere versie van het schilderij (bijvoorbeeld in de vorm van een uitklapposter) had het boek helemaal afgemaakt. Je moet nogal eens terugbladeren naar de afbeelding om de ontdekkingstocht te volgen.
Het is een heerlijk onderwerp waar verrassend veel over valt te zeggen en ook te zien. Van Lieshout haalt er allerlei andere kunst bij, tot aan schilderijen van de zoon van Bruegel. Ongemerkt is het leerzaam maar vooral vermakelijk door de onbezorgde en soms wat plagerige verteltoon.
