Kluitman
Carla Hazewindus
In het voorwoord van 9/11 (oorspronkelijke titel: Ground Zero) merkt Alan Gratz op dat zijn boek geschreven is in 2020 en de actualiteit van dat moment weergeeft. Geen onnodige disclaimer gezien de recente ontwikkelingen in Afghanistan. Hij stelt dat de tijd het zal leren of de oorlog in Afghanistan nog lang duurt. Inmiddels weten we hoe snel het kan gaan.
Gratz schreef dit boek voor kinderen in de basisschoolleeftijd voor wie de aanslag op de Twin Towers een geschiedenisles is. Zijn eigen dochter werd in 2002 geboren en heeft dus geen eigen herinneringen. Daarom brengt Gratz voor haar, maar vooral voor jongere kinderen, deze geschiedenis twintig jaar na dato tot leven. Over 9-11 is bij mijn weten niet heel veel geschreven in de jeugdliteratuur. Van de in het Nederlands vertaalde boeken staat alleen Mijn zus woont op de schoorsteenmantel (2011)van Annabel Pitcher me nog bij, dat er indirect over gaat. Pitcher zoomt in haar uitstekende young adult roman in op een jongetje dat zijn zus verliest na een aanslag door extremistische moslims in Londen.
Gratz zet de 9-jarige Brandon uit New York en de 11-jarige Reshmina uit Afghanistan centraal. In wisselende hoofstukken vertelt hij over een heftige episode uit hun leven. Brandon is met zijn vader op de bewuste dag in de Twin Towers, hij werkt in het restaurant op de bovenste etage. De jongen is net met de lift naar beneden als het vliegtuig de toren invliegt. Hij is zijn moeder kwijt geraakt aan kanker en dreigt nu zijn vader te verliezen. Het is opnieuw beklemmend te lezen wat er op die dag gebeurde. Voor kinderen voor wie dit verhaal nieuw is, moet dat zeker zo zijn, helemaal als ze beseffen dat dit echt is gebeurd. De verbijstering en het ongeloof die zich van Brandon meester maken zijn indringend beschreven. ‘Dit was allemaal zo stom. Mensen gingen niet dood op een zonnige ochtend in september, als ze gewoon op hun werk waren’.
Het verhaal rond Reshmina speelt zich 18 jaar later af, tijdens een aanval van de Taliban op haar dorp waarbij ze een gewonde Amerikaanse soldaat onder haar hoede neemt terwijl ze eigenlijk geen man aan mag raken. Het gezin verbergt zich in een grot.
Gratz comprimeert deze wereldgeschiedenis, die een kleine twintig jaar omvat, in twee persoonlijke verhalen. De episodes en perspectieven wisselen elkaar per hoofdstuk af, wat het nodige van de lezer vraagt. Van de paniek en de puinhopen in de Twin Towers naar het Afghaanse dorp en terug. Tussendoor wordt er al gereflecteerd en geanalyseerd over wat er aan deze gebeurtenissen ten grondslag ligt. In de ‘Afghaanse hoofdstukken’ gaat het over de rol van de Amerikanen in het land. Reshmina heeft haar zusje verloren bij een bombardement door de Amerikanen. “Jullie helpen ons door hier weg te gaan”, zegt ze tegen de gewonde soldaat. Die geeft als repliek dat de taliban opnieuw de baas worden als de Amerikanen het land verlaten. Reshmina is ondertussen bezorgd over haar broer die zich wil aansluiten bij de taliban.
Gratz is een auteur die belangrijke episodes uit onze geschiedenis rond oorlogen en vluchtelingen in jeugdromans vervat en daarbij het grote gebaar doorgaans niet schuwt. De kinderen in zijn boeken zijn niet zelden te volwassen voor hun leeftijd. ‘Dit is nu mijn realiteit’, denkt Brandon als hij aan de puinhoop probeert te ontsnappen. Een jongetje van 9 dat direct al filosofeert hoe hij zijn leven na de aanslag zal verlopen. Heel geloofwaardig is het niet.
Gratz stelt veel in dienst van wat hij wil vertellen: de verschillende facetten van een geschiedenis. Daar hoort deze ‘van dik hout’ enigszins bij. Ook de kitscherige en onvermijdelijke twist aan het eind. Voor wie het lukt zich daarover heen te zetten, is het een onderhoudend, spannend en inzichtelijk boek, en boven alles actueel.