Complot – de spannendste samenzweringstheorieën (en zijn ze waar?) van Jan Paul Schutten, illustraties Koen Aelterman, Blauw Gras, 10+
Deze bespreking stond op 24 mei 2025 in het Friesch Dagblad
Waarom mensen in complottheorieën geloven? Jan Paul Schutten concludeert in zijn non-fictie kinderboek ‘Complot’ dat het er vooral mee te maken heeft dat het mensen controle over hun leven willen. Met name als het om gebeurtenissen of verschijnselen gaat die zo toevallig of raar zijn, dat het lastig is om het te geloven. Bijvoorbeeld bij een pandemie is het fijner om je je woede te kunnen richten op de wetenschap of een regering dan op een onzichtbaar klein virus waar je totaal geen controle over hebt. Vooral sinds de corona-epidemie lijkt het complot denken sterk toegenomen, net als het verspreiden van nepnieuws.
Er zijn de laatste jaren meerdere kinderboeken verschenen over nepnieuws en het ‘omgaan met de waarheid’. Terecht, want het is een groeiend probleem, mede door internet en social media. Het helpt ook niet mee dat sommige wereldleiders het niet zo nauw nemen met de feiten. Tweevoudig gouden griffel winnaar Jan Paul Schutten concentreert zich op een aantal grote samenzweringstheorieën en laat met het eerste complot meteen zien dat het niet iets van de laatste tijd is. De theorie van de platte aarde is al eeuwen oud, en dat is op zich niet gek. Dat sommige mensen er nog steeds in geloven, is wel vreemd, door alle nieuwe kennis en wetenschappelijk bewijs.
Schutten bouwt de hoofdstukken secuur op door uit te leggen waar het complot uit bestaat, en wat de argumenten voor en tegen zijn. Waarom zien piloten vanaf tien kilometer hoogte bijvoorbeeld geen bolling van de aarde? Dat wordt uitgelegd zonder belerend te zijn of het belachelijk te maken. Iedereen maakt denkfouten en niemand heeft het absolute gelijk aan zijde, waarschuwt Schutten, dus denk niet dat alleen anderen hier vatbaar voor zijn.
Op een lichte en vaak wat onderkoelde toon wordt er lucht gebracht in de heftige materie. Want het gaat naast mensen die niet in de maanlanding geloven (maar liefst 13 procent van de Nederlanders!!!) ook over het ontkennen van klimaatverandering, de aanslagen van 11 september, de overtuiging dat er een wereldheerschappij van de elite is en het bestaan van buitenaards leven. Tussendoor is er aandacht voor kleinere complotjes, zoals dat onze wereldleiders eigenlijk reptielen zouden zijn. Daarover is Schutten minder mild: ‘aan de ene kant is dit complot een combinatie van lariekoek, flauwekul en totale nonsens. Aan de andere kant ook.’
Het is onlogisch dat er verzonnen interviews met niet bestaande wetenschappers in een boek staan dat deels gaat over het afnemende vertrouwen in de wetenschap. Voor de rest is het voor kinderen boeiend en leerzaam om over dit alles te lezen, in combinatie met de nogal onheilspellende illustraties. Schutten geeft naast veel feitelijke informatie en duiding, vooral inzicht in manieren van denken, discussiëren, redeneren en overreden. Want het valt niet mee om door leugens heen te prikken of het ongelijk van complotdenkers aan te tonen. Meestal stellen ze vooral vragen, zonder met directe bewijzen te komen. Het zou toch kunnen? Probeer maar eens aan te tonen dat iemand ongelijk heeft die met overtuiging beweert dat er geel-zwart gespikkelde olifanten bestaan, omdat hij ze heeft gezien.
