Davidsfonds/Infodok
Het is een bijzondere vorm die Aline Sax hanteert in Wat ons nog rest. Het boek is geheel opgebouwd uit verzen en dat gaat zo:
Ik haal met diepe teugen
adem
Verse lucht.
Niet gestikt.
Niet levend begraven.
Deze stijlmethode houdt het midden tussen poëzie en proza en is een delicaat genre. Als het secuur is gedaan en goed uitpakt, is het doorgaans ook meteen heel overtuigend. Denk aan de boeken van Sarah Crossan (o.a. Een en Nieuwe maan), Steve Herrick (o.a. Cold Skin) en 67 seconden van Jason Reynolds. Maar het kan ook misgaan en dan krijgt het iets potsierlijks en is het vooral een verzameling opgeknipte zinnen.
Met die bagage is het lezen van Wat ons nog rest een interessante exercitie, ook vanwege het onderwerp. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van een zeventienjarige Duitse, in de laatste weken van de Tweede Wereldoorlog. Berlijn ligt in puin en de Russen staan op het punt binnen te vallen.
Alleen wij, / ruïnevrouwen / zijn nog op post
Vanuit de schuilkelder vertelt ze over de angst en onzekerheid en de afbrokkelende moraal. Het standvastige geloof in de goede bedoelingen van Füher is tanende en ze staat met haar gezinsleden en buurtgenoten in standje overleven. De jongen op wie ze verkikkerd is, komt nog een keertje langs, voor hij terugkeert naar de gevechtslinies. Ze wordt verkracht door een dronken Rus en besluit om de stad uit te vluchten, samen met duizenden anderen.
De versvorm werkt vooral sterk als het heel dichtbij komt, zoals in de verkrachtingsscène die huiveringwekkend beeldend is beschreven. Daar verdringen de woorden van onmacht elkaar en ontstaat een stuwende stroom zinnen. Als de urgentie minder voelbaar is, zoals in de feitelijke beschrijvingen, is het minder op zijn plek en leidt het tot zinnen als ‘Thuis neem ik meteen / de trap naar beneden’. Een gewone regel uit een roman, waarin het knipje niks toevoegt. Er zijn te veel van dat soort passages waarbij de vraag zich opdringt of een verhalende vertelling meer recht had gedaan.
Sax toont de gruwelijkheid en waanzin van de oorlog, vooral wat er aan het eind van de streep overblijft: alleen maar verliezers. “Het zijn niet slechte mannen die slechte dingen doen. We zijn het allemaal. We deden het allemaal.” Ze vermijdt de gruwelijkheden niet en toont hoe de moraal verschuift, bijvoorbeeld als ze voedsel steelt want “van eerlijkheid kun je niet eten.” Het zijn geen inzichten waar je van achterover slaat en daar zit ook een beetje het probleem. Het wordt onvoldoende duidelijk waarom Sax dit verhaal nu wil vertellen.
Maar in deze tijd van oplaaiende conflicten is Wat ons nog rest een actueel verhaal dat toch weer aan het denken zet.
