Querido
We hebben er maar liefst negen jaar op moeten wachten maar eindelijk is daar dan een nieuwe historische jeugdroman van Jean Claude van Rijckeghem. Na de bejubelde en veelbekroonde boeken Jonkvrouw en Galgenmeid kwam er een eind aan zijn samenwerking met Pat van Beirs. Van Rijckeghem stortte zich vooral op scenariowerk en van Van Beirs verscheen het teleurstellende Zigeunergebroed.
Van Beirs hield zich in de samenwerking vooral met de research bezig en Van Rijckeghem richtte zich meer op het schrijfproces. En inderdaad: IJzerkop is wat minder inhoudelijk gericht op de historie en kent weinig feitelijkheden. Het is eerder een psychologische roman die zich afspeelt aan het begin van de negentiende eeuw en opnieuw Van Rijckghems vaste thema heeft: meisjes en vrouwen die ontsnappen aan de rollen die ze zijn toebedacht.
Constance in dit geval, die consequent Stans wordt genoemd. Het is haar lot om te doen wat haar ouders van haar verlangen. Die huwelijken haar op haar achttiende uit aan een middelbare zakenpartner van haar vader, waardoor zijn faillissement wordt voorkomen. Haar enige taak is een zoon te baren maar ze wordt niet zwanger en breekt letterlijk uit haar keurslijf door weg te lopen en verkleed als jongen aan te te treden in het leger van Napoleon.
De andere soldaten hebben lange tijd niet in de gaten dat ze een vrouwelijke collega hebben en als ze er eindelijk achter komen, heeft ze zoveel respect afgedwongen, dat het slechts verbazing maar geen problemen oplevert. Nadat Stans zwaargewond raakt en er een kogel uit haar hoofd wordt gepeuterd, wordt ze door haar maten IJzerkop genoemd. Haar brave broer Pier wordt erop uit gestuurd haar op te sporen en dat levert een spannende en hilarische roadnovel op waarbij de wegen van broer en zus elkaar op onvermoede momenten kruisen.
Van Rijckeghem maakt van dit meisje in het leger van Napeleon een bijzonder karakter met veel doorzettingsvermogen, humor, een scherpe tong en een ijzeren wil. Ze weet wie ze wil zijn. ‘Zij is een hij’ op het moment dat Stans sok in haar broek en een doek om haar borsten heeft. ‘In de spiegel staat een jongeman. Hij ziet eruit als iemand die ik al jaren ken maar die ik nog nooit goed heb bekeken. Ik word op slag verliefd op de jongeman in de spiegel’. Ze durft zich ook nog over te geven aan haar verliefdheid op een vrouwelijke artiest.
Daarmee is IJzerkop niet zozeer een historische roman en vooral een boek over rolpatronen, identiteit en zelfbewustzijn, dat zich in een andere tijd dan de onze afspeelt. Waarin de conventies heel anders waren. Een mooi portret ook van een gezin waarin, ondanks de grote verschillen, loyaliteit en liefde aan het langste eind trekken.
Maar het is vooral de prachtige taal die IJzerkop tot een bijzonder boek maakt. Hard (‘We hebben je lelijke kop gemist’), humoristisch en met veel mooie uitdrukkingen (‘Ik laat de kachel niet met me aanmaken’ en ‘Wat heet mijn moeder in godsnaam bezield om te trouwen met een schoenmaker die hoger wil schijten dan zijn eigen gat’) en schitterende dialogen.
Van Rijckeghem kan het ook alleen. De feitelijke historische gegevens waren al nooit het speerpunt en dat er ook nu losjes wordt omgegaan met het verloop van de oorlog, stoort geenszins. IJzerkop is een vooral een leeservaring en een portret van een meid die weet wat ze wil.
