close
Dé recensiesite over jeugdliteratuur
15+

Zwijgen tot kunst verheven

Ruta Sepetys Stilte heeft een eigen stem Young Adult
Luitingh-Sijthoff
Aleid van Eekelen-Benders
Waardering: 9.0

Een jeugdroman over de nasleep van de Spaanse burgeroorlog onder het bewind van generaal Franco. Die was er nog niet voor zover ik weet.  Niet heel verrassend dat juist Ruta Sepetys deze geschiedenis bij de kop pakt want ze staat bekend om ‘vergeten’ of onderbelichte historische onderwerpen. In Schaduwliefde  belichtte ze de deportatie van honderdduizenden inwoners van de Baltische staten tijdens het schrikbewind van Stalin. Het indrukwekkende Zout van de zee gaat over een wat onbekendere scheepsramp aan het eind van WOII waarbij zo’n negenduizend mensen het leven lieten.

Het zijn goed gedocumenteerde en lijvige crossover romans voor  jongeren en volwassenen, waarin historische (en vaak gruwelijke) gebeurtenissen het uitgangspunt zijn. Stilte heeft een eigen stem gaat over een episode in de Europese geschiedenis die niet zozeer vergeten is maar waarvan de details, vooral bij de jongere generatie, niet heel helder op het netvlies staan. De Spaanse burgeroorlog werd in 1939 in het voordeel van generaal Franco beslecht, met hulp van Hitler en Mussolini. Zijn nationalistische partij versloeg de republikeinen, bestaande uit vooral vakbondsmensen, kunstenaars, arbeiders en academici. Het schrikbewind van Franco duurde tot zijn dood in 1975 waarna geleidelijk de democratie in Spanje terugkeerde.

Stilte heeft een eigen stem speelt zich grotendeels af in het Madrid van eind jaren ’50 waarin de Verenigde Staten, in de periode van de Koude Oorlog, toenadering zocht tot Spanje. Tot afschuw van de meeste Europese bondgenoten beginnen de VS enkele militaire bases in Spanje en sluiten ze handelscontracten af met Franco. Hotel Castellana in Madrid is de thuisbasis van de meeste Amerikaanse zakenmensen en speelt  een centrale rol in deze roman.

Daniel Matheson (18) uit Texas verblijft met zijn ouders in het hotel in het geboorteland van zijn moeder. Zijn vader sluit een lucratieve oliedeal met het regime en zijn moeder komt graag in haar geboorteland. Omdat hij vloeiend Spaans spreekt maakt Daniel gemakkelijk contact met de lokale bevolking en dus ook met het kamermeisje Ana dat in het hotel aan de familie is toegewezen. Er slaat vrijwel direct een vonk over maar door het standsverschil en de enorme noodzaak voor Ana om haar baan te behouden, is enige amoureuze toenadering uitgesloten. De ouders van Ana zijn omgekomen onder het Franco-regime en met haar broer en zus probeert ze het hoofd boven water te houden en zo weinig mogelijk op te vallen. Daniel legt zich daar minder gemakkelijk bij neer. Hij is verder vooral bezig met een carrière in de fotografie, tot ongenoegen van zijn ouders.

Het verhaal speelt zich grotendeels af rond deze twee hoofdpersonen maar er zijn tal van andere interessante karakters en meerdere verhaallijnen die ingenieus aan elkaar zijn geknoopt. Vooral de rol van de katholieke kerk bij adoptie wordt genadeloos blootgelegd. Het is een van die misstanden die na de Franco-periode aan het licht kwam. De angst van de bevolking is door Sepetys scherp neergezet. Dat doet ze met name door het credo uit de titel voelbaar te maken. Er wordt niet gepraat want er ligt altijd gevaar op de loer. Je weet niet wie je kunt vertrouwen, je weet nooit of de Guarda Civil meeluistert. Dat zorgt voor een grote onderlinge spanning en een intensiteit die overal doorheen schemert. Onderling zijn de Spanjaarden op hun hoede, laat staan dat ze aan mensen van buiten het achterste van hun tong laten zien. Die jarenlange repressie heeft de sociale omgang gevormd. De auteur had er wat minder de nadruk op kunnen leggen want het is zo voelbaar dat het niet benoemd hoeft te worden. Iets meer ‘show’ en wat minder ‘don’t tell’ is een van de weinige euvels aan deze roman.

De fotografie van Daniel speelt op een slimme manier een rol. Hij is op plekken waar anderen niet komen en krijgt het andere Spanje te zien. Waar de meeste Amerikanen zich vooral in en rond het hotel en in diplomatieke kringen ophouden. De merkwaardige en omstreden verhouding van de VS ten opzichte van het dictatoriale regime is vooral tussen de regels door vilein beschreven. Waar de Spanjaarden het zwijgen ongewild tot kunst hebben verheven, lijken de Amerikanen ervoor te kiezen niet te willen zien.

Het verhaal stevent op een onmogelijke climax af waarna er een sprong in de tijd wordt gemaakt. Ineens is het twintig jaar later en maar zelden levert zo’n ingreep een geloofwaardige en acceptabele afwikkeling op. Nu wel, het is fijn dat het zo afloopt. Spanje is veranderd en de mensen zijn mee veranderd en dus mag en kan het op deze manier eindigen. Sepetys plaatst het verhaal in de tijd en laat zien dat er hoop is, dat de stilte een eigen stem maar ook een eind heeft.

Stilte heeft een eigen stem is een episch liefdesverhaal dat hier en daar last heeft van teveel nadrukkelijkheid en melo-dramatiek maar blijft toch fier overeind. Omdat er een achtergrond wordt geschetst die goeddeels onbekend én interessant is.  De research is indrukwekkend en voegt veel toe. De citaten en brieffragmenten tussendoor waren niet nodig geweest, alsof Sepetys ons wil laten geloven dat het allemaal echt is gebeurd. Dat gelooft de lezer zo ook wel. Juist met de ontwikkelingen in bijvoorbeeld Wit-Rusland en leiders in andere landen die zich steeds meer totalitair gaan gedragen, is het boek actueel. Het laat nog eens zien hoeveel lef het kost om je stem te laten horen.

Stilte heeft een eigen stem is leerzaam en interessant maar door het zorgvuldig gecomponeerde liefdesverhaal ook vooral aangrijpend.

 

Tags : amerikaAndere landendoodEcht gebeurdFamiliegeschiedenishistoriejeugdboekLiefde en vriendschapOorlog en misdaadouderspolitiekproblemenreligiespanjeSpanning en avontuurYoung Adult