Toda heet eigenlijk anders maar haar naam met een aantal k’s er in, is niet uit te spreken door de mensen in het nieuwe land. Dus heeft ze alleen het laatste stukje van haar naam overgehouden. Dat soort concessies moet je doen als je bent gevlucht. ‘Nu voelde het alsof alleen mijn benen nog een naam hadden, maar mijn hoofd en mijn armen niet meer.’
Voordat de vader van Toda een struik werd, was hij banketbakker en maakte hij twintig soorten gebakjes en drie soorten taarten per dag’. Dan breekt de oorlog uit en in het handboek soldaat staat een hoofdstuk over camoufleren. ‘Er stond een plaatje bij van een soldaat die zich had verkleed als struik’. Alleen om de briljante titel Toen mijn vader een struik werd zou je de nieuwe Joke van Leeuwen al willen hebben.
Er is oorlog. De enen vechten tegen de anderen. Toda weet soms maar nauwelijks of ze bij de enen of de anderen hoort. Ze moet vluchten als het gezin uit elkaar valt. Vader het leger in, moeder woont al langer in een ander land en ze moet oma achter laten. Toda gaat op weg naar het land van haar moeder maar verliest al snel de groep waarmee ze de tocht onderneemt. Ze ontmoet een autoritaire generaal die terugverlangt naar het leger en een onzekere commandant die is gedeserteerd en met wie ze het schreeuwen van bevelen oefent.
Toen mijn vader een struik werd is behoorlijk serieus en maatschappijkritisch maar gaat vooral ook over eenzaamheid, verlatenheid en angst. Ondanks het heftige thema weet Van Leeuwen zoals altijd een lichtvoetige en speelse toon te houden. Toch is dit boek minder absurd en fantasierijk dan veel van haar andere werk. Daarvoor zit het onderwerp wellicht te dicht op de huid van de auteur. Van Leeuwen vertelde in een interview dat haar gezin vroeger onderdak bood aan vluchtelingen. Ze put uit die herinneringen, bijvoorbeeld in de scene waarin één van de vluchtelingenkinderen een gegeven knuffeldier niet hoeft omdat ze het lelijk vindt. Dat wordt ondankbaar gevonden: ‘ga maar liever terug naar waar jullie vandaan komen’.
De grote wereld is onbegrijpelijk voor een vluchtelingenmeisje. Toda raakt van alles kwijt dat bij haar hoort: haar familie, haar taal en zelfs haar naam. Van Leeuwen schetst een ontroerend portret van de onbevangen Toda, dat vele malen indrukwekkender is dan bijvoorbeeld Juwelen van Strass dat dit jaar de Woutertje Pieterse Prijs kreeg en gelijksoortige thema’s behandelt.
Een echt Joke van Leeuwen-boek met veel tekeningetjes, die iets minder noodzakelijk zijn dan in andere boeken, waarin bijvoorbeeld Iep! juist gaat leven door de prenten. Maar het hoort allemaal bij elkaar, net als de nieuwe taal die Toda moet leren in het land waar ze meteen al argwanend wordt bekeken. ‘Wiesel joe boe wees mjammjam? (Weet u waar een restaurant is). Het is dat lichte absurdisme dat de balans houdt in het werk van Joke van Leeuwen dat wel degelijk over grote dingen gaat.
Toen mijn vader een struik werd
Joke van Leeuwen
Joke van Leeuwen
